Osmanlı’dan Meşrutiyet’e Uzanan Süreç: Yakup Kaya Milli Egemenlik Adımlarını Açıkladı
Bayburt Tarih-Kültür ve Edebiyat Derneği (BAYDER) tarafından düzenlenen Kültür Sohbetleri’nin bu haftaki konuğu, Bayburt Lisesi Tarih Öğretmeni Yakup Kaya oldu. Kaya, yoğun ilgi gören sunumunda “Cumhuriyet’e Giden Yol” başlıklı önemli bilgiler aktardı.
Yönetim Anlayışı: Cumhurdan Cumhuriyet’e
Sunumuna ‘cumhur’ kelimesinin halk anlamına geldiğini belirterek başlayan Yakup Kaya, cumhuriyetin halk egemenliğine dayanan bir yönetim anlayışı olduğunu vurguladı. Kaya, bu yönetim biçiminde yöneticilerin güç ve yetkilerini doğrudan halkın iradesinden aldığını ifade etti.
Demokratikleşme sürecinden cumhuriyete uzanan tarihi süreçte cumhuriyetin ilk örneklerine değinen Tarih Öğretmeni Kaya, Osmanlı’daki demokratikleşme hareketlerinin, dağılmayı önleme çabası sonucu ortaya çıkan bir mecburiyet olduğunu kaydetti.
Osmanlı’dan Meşrutiyet’e Rejim Değişikliği
Tanzimat ve Islahat Fermanları’nın beklenen sonuçları getirmemesi üzerine yeni arayışların başladığını dile getiren Kaya, Namık Kemal, Şinasi, Ziya Paşa, Mithat Paşa gibi aydınların oluşturduğu Genç Osmanlılar girişimiyle II. Abdülhamit’in tahta geçirilerek Anayasal Monarşi (Meşrutiyet) döneminin başladığını söyledi.
Kaya, bunun Osmanlı’da mutlak monarşiden meşruti monarşiye geçilerek bir rejim değişikliği anlamına geldiğini; padişahın yanında artık parlamentonun (meclis) da yer aldığını ifade etti. Kısa süren bu ilk denemenin ardından, 1908’de İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin gayretiyle Meşrutiyet’in daha güçlü bir şekilde tekrar kabul ettirildiğini ve bu dönemde ilk defa çok partili hayata geçildiğini belirtti.
Milli Egemenliğin Tesisi ve Büyük Adım
Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nin Misak-ı Milli kararlarını almasının ardından işgalci güçlerin baskısıyla kapatılmasının, Mustafa Kemal tarafından Ankara’da Büyük Millet Meclisi’nin açılışını hızlandırdığını dile getiren Yakup Kaya, kritik bir detaya dikkat çekti:
“23 Nisan 1920’de açılan Büyük Millet Meclisi ile milli egemenliğin yegâne güç olma süreci hızlandı.”
Kaya, bu meclisin saltanatı kaldırarak millet egemenliğine giden yoldaki en büyük engeli de ortadan kaldırdığını sözlerine ekledi.
Cumhuriyet İdeali: Eşitlik, Özgürlük, Adalet
Mustafa Kemal’in gençlik dönemlerinden beri memleketin kurtuluşu için millet iradesine dayalı yeni bir yönetim anlayışının şart olduğunu düşündüğünü belirten Kaya, bu idealin mesajlarının Amasya Genelgesi’nde (“Milletin istiklalini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır”) ve Erzurum Kongresi’nde (“Kuvay-ı milliyeyi etkin ve milli iradeyi hâkim kılmak esastır”) verildiğini hatırlattı.
Tarih Öğretmeni Yakup Kaya, sunumunu Mustafa Kemal’in “Türk milletinin karakterine en uygun idare şekli” olarak gördüğü cumhuriyeti, 29 Ekim 1923’te ilan etmeye muvaffak olduğunu söyleyerek şu çarpıcı sözlerle tamamladı:
“Cumhuriyet yalnız bir yönetim biçimi değildir. Cumhuriyet eşitliktir, özgürlüktür, adalettir ve kendini güvende hissetmektir. Mustafa Kemal ‘Cumhuriyet, kimsesizlerin kimsesidir’ derken bu ideali anlatıyordu.”
Teşekkür ve Kapanış
BAYDER Başkanı Fatih Dündar, Bayburt Lisesi Tarih Öğretmeni Yakup Kaya’ya sunumları için teşekkür ederek, günün anısına teşekkür belgesi takdim etti. Her hafta Cuma günleri gerçekleştirilen Kültür Sohbetleri, İmdat Sancar, Uğur Dündar, Emre Sevimli, Mustafa Gökoğlan, Zehra Eminoğlu, Serdar Eslek, Ersen Ersen, Cengiz Acun’un sahne sunumları ve koro türküleriyle sona erdi.
